2008-01-11
Choroba Alzheimera, polegająca na zaburzeniu funkcjonowania mózgu, jest najczęściej występującym schorzeniem otępiennym.

Charakteryzuje się zakłóceniami w sferze czynności poznawczych, zwłaszcza zaś postępującym zanikiem pamieci, utratą zdolności do myślenia abstrakcyjnego i do wykonywania w sposób logicznie uporządkowany złożonych, a potem, w miarę postępu choroby, nawet prostych zadań.

W większości przypadków choroba Alzheimera zaczyna się w starszym wieku, po 65. roku życia i w pierwszym okresie, nie dając wyraźnych objawów, jest trudna do zauważenia przez otoczenie. W miarę postępu choroby jej objawy nasilają się, aż do całkowitej niezdolności pacjenta do samodzielnego życia. Choroba trwa na ogół od 5 do 12 lat. Śmierć następuje w wyniku powikłań pozamózgowych.

Mechanizmy prowadzące do powstania i rozwoju choroby nie są w pełni poznane. Mimo bardzo intensywnych, zwłaszcza w ostatnim okresie prowadzonych prac badawczych lekarze nie znają na razie skutecznej terapii przyczynowej, a leczenie koncentruje się na zmniejszaniu objawów choroby

Choroba Alzheimera należy do kręgu schorzeń otępiennych (50% wszystkich przypadków otępienia), charakteryzujacych się organicznymi zaburzeniami w sferze czynności poznawczych, zwłaszcza zaś postępującym zanikiem pamięci, wytracaniem zdolności do myślenia abstrakcyjnego, do wykonywania w sposób logicznie uporządkowany złożonych, a potem, w miarę postępu choroby, nawet prostych zadań. Choroba charakteryzuje się podstępnym początkiem, trudnym niekiedy do zauważenia przez otoczenie. W miarę upływu czasu pojawiają się różne zaburzenia zachowania i objawy związane z upośledzeniem czynności kory mózgowej.

Choroba została po raz pierwszy opisana w 1906 roku przez niemieckiego neuropatologa Aloisa Alzheimera i przez długie lata stanowiła mało ważne zagadnienie neurologiczno-psychiatryczne. Obecnie jest uważana za chorobę bardzo rozpowszechnioną wśród osób starych i bardzo starych. Rzadko występuje, nawet w formie poczatkowej u ludzi 50-letnich. Zwykle zaczyna się po 65. roku życia. Z badań epidemiologicznych wynika, że w krajach wysoko cywilizowanych odsetek osób w wieku 65-70 lat dotkniętych chorobą wynosi 2,5%. W wieku pomiędzy 65.-85. rokiem następuje znaczący wzrost liczby osób chorych - do jej podwojenia dochodzi co kolejne 5 lat. Odsetek chorych wśród 85-latków wynosi co najmniej 25 -30%! Na świecie choruje 20 mln ludzi, w Polsce - ok. 150 tysięcy.

Z badań epidemiologicznych wynika, że na chorobę Alzheimera częściej chorują kobiety. Na postęp choroby ma wpływ wykształcenie: ludzie z niskim stopniem wykształcenia chorują częściej i proces chorobowy zachodzi u nich szybciej. Długotrwała aktywność umysłowa istonie spowalnia przebieg choroby. Przebyte urazy mogą mieć wpływ na jej postęp. Okazało się też, że kobiety po czterdziestce, które zdecydowały się w tym wieku na ciąże, są obciążone większym ryzykiem choroby.

Populacyjne badania genetyczne wykazują, iż u 40 % chorych stwierdza się rodzinne występowanie schorzenia. Prawdopodobieństwo jego wystąpienia u jednojajowego bliźniaka, gdy pierwszy już choruje, jest wysokie. Wiadomo też, że w niewielkim odsetku przypadków choroba dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący. Dotyczy to osób z wczesnym początkiem choroby.

Za rodzinne występowanie choroby odpowiedzialne są prawdopodobnie mutacje genów na 1., 14. , 19. i 21. chromosomie. Sczególnie dotyczy to chromosomu 21 i genu odpowiedzialnego za produkcje prekursorowego białka beta-amyloidu (APP). Zidentyfikowano już 4 mutacje genu APP. Mutacje w rodzinnej postaci choroby Alzheimera dotyczą genu preseniliny 1 i preseniliny 2, białek przezbłonowych. Wiadomo też, że ryzyko choroby Alzheimera istotnie wzrasta u homozygot genu kodującego apolipoproteinę E (apoE4).W chorobie Alzheimera stwierdza się typowe zmiany w mózgu, polegające na powstawaniu starczych blaszek złożonych z beta-amyloidu i zwyrodnienia włókienkowego, w którym główną rolę odgrywa zmienione białko tau. Wzdłuż naczyń mózgowych odkładają się złogi beta-amyloidu. Stwierdza się też w mózgu, szczególnie w korze mózgowej, zmniejszenie liczby neuronów i synaps. Za to obserwuje się zwiększoną aktywność tkanki glejowej (przede wszystkim - mikrogleju). Liczba blaszek starczych narasta wraz z upływem czasu i jeśli dojdzie do przekroczenia pewnego jej progu, choroba zaczyna się ujawniać klinicznie. Jeśli liczba blaszek w 1 mm3 tkanki mózgowej przekracza 8 u osób powyżej 50. roku życia, 10 - u osób powyżej 65. roku życia i 15-u osób powyżej 75. roku życia - wiadomo, że choroba jest w toku.

Beta-amyloid jest składnikiem białka prekursorowego amyloidu (APP), którego funkcja nie jest znana. W wyniku patologicznej przemiany wskutek mutacji genu dochodzi do powstania włókienkowej postaci beta-amyloidu, którego toksyczne działanie polega na uszkodzeniu białek szkieletowych neuronów, co w następstwie prowadzi m.in. do znaczącego utrudnienia przewodzenia w neuronach. Prawdopodobnie beta-amyloid także indukuje proces apoptozy neuronów. Białko tau normalnie stabilizuje komórkę nerwową, w chorobie Alzheimera ta funkcja białka tau jest upośledzona.

W mózgu chorego na chorobę Alzheimera dochodzi do zmniejszenia neuronów cholinergicznych, zwłaszcza w korze nowej. Zmniejsza się aktywność enzymu acetylocholinesterazy, co wpływa istotnie na działanie ważnego neuroprzekaźnika, jakim jest acetylocholina. W tej chorobie stwierdza się też zaburzenia neuroprzekaźnictwa dopaminergicznego, serotoninergicznego i GABA-ergicznego.

Jak wspomnieliśmy, choroba Alzheimera zaczyna się w sposób niezauważalny. Przebiega z różną szybkością - szybciej u osób młodszych. Zwykle trwa od 5 do 12 lat. Początkowo występują zaburzenia pamięci polegające na trudności w zapamiętywaniu nowości. Chory gorzej sobie radzi z obsługą instrumentów, przyrządów, gorzej jeździ samochodem. Niekiedy pojawiają się zaburzenia nastroju: chory bywa płaczliwy albo nadmiernie agresywny. W późniejszym okresie pacjent ma już wyraźne zaburzenia pamięci, zarówno świeżej, jak i odległej. Często po wyjściu z domu nie jest w stanie znaleźć drogi powrotnej. Jest mu czasem trudno wysłowić się, stara się używać bardzo prostej składni. Mowa rzadko jest płynna. Nasilają się objawy lękowe, depresyjne. Czasem występują halucynacje. Pacjent przestaje dbać o siebie.

W zaawansowanej chorobie pacjent nie jest w stanie nikogo rozpoznać, wypowiada pojedyncze słowa, czasem w ogóle nie mówi. Na ogół spędza cały czas w łóżku, nie jest w stanie samodzielnie jeść. Zwykle zapada w głęboka apatię, czasem jednak zdarzają się objawy gwałtownego pobudzenia. Pacjent nie trzyma ani stolca, ani moczu. Wymaga cewnikowania. Pojawiają się uogólnione i ogniskowe objawy neurologiczne.

Śmierć następuje w wyniku powikłań pozamózgowych, najczęstszą jej przyczyną jest zapalenie płuc.

Rozpoznanie choroby Alzheimera opiera się w dużej mierze na wywiadach, zbieranych od chorego (we wczesnym okresie choroby) i od rodziny (w późniejszym). Do określenia stopnia zawansowania demencji, upośledzenia w zakresie funkcji poznawczych, służą różne kwestionariusze, testy i skale, np. GDS - Global Detrioration Scale, ADAS-cog - Alzheimer Disease Assessment Scale, CRS - Clinical Rating Scale itd. Przy diagnozowaniu choroby Alzheimera ważne jest wykluczenie innej przyczyny zespołu otępiennego i innych zaburzeń jakościowych świadomości, szczególnie że niektóre z nich mają charakter odwracalny i są uleczalne.

Pewne znaczenie w diagnostyce choroby Alzheimera mają obrazy mózgu uzyskane za pomocą rezonansu magnetycznego, które uwidaczniają zaniki, szczególnie w ciele modzelowatym, płatach czołowych, w hipokampie. Coraz większe znaczenie w diagnostyce zaczynają odgrywać badania genetyczne.

Leczenie choroby Alzheimera jest nadal problematyczne. Jak na razie nie ma skutecznej terapii przyczynowej. Próby zapobiegania wytwarzania się beta-amyloidu nie wyszły jeszcze poza sferę eksperymentu, podobnie rzecz się ma z białkiem tau.

Leczenie koncentruje się na zmniejszaniu objawów choroby. Ważną rolę odgrywają tu leki z grupy inhibitorów acetylocholinesterazy. Szczególnie duże nadzieje pokłada się w donepezilu (Aricept) oraz w riwastygminie (Exelon). Próbuje się podawać niesteroidowe leki przeciwzapalne, z badań retrospektywnych wynika bowiem, że osoby chore na reumatoidalne zapalenie stawów, zażywające te właśnie leki, rzadziej chorowały na chorobę Alzheimera. Leki te zmniejszają aktywność tkanki glejowej (mikrogleju). Zaleca się stosowanie witaminy E. Lekiem działającym neuroprotekcyjnie i zwalniającym postęp choroby jest selegilina (L-deprenyl), która jest inhibitorem monooksydazy typu B (MAO-B). Pewne znaczenie w leczeniu choroby Alzheimera mogą mieć alkaloidy sporyszu.

W leczeniu choroby istotne jest zmniejszanie nasilenia psychoz, depresji, pobudzenia psychoruchowego, zaburzeń snu.

Ogromne znaczenie przypisuje się działaniom rodzinnym. Stała opieka rodzinna wsparta przez pracowników instytucji opiekuńczych oraz organizacji społecznych, takich jak różnego rodzaju stowarzyszenia i towarzystwa alzheimerowskie ma niebagatelny wpływ na łagodzenie objawów choroby.

Nadesłał: klaudia777