Cukrzyca w liczbach
|
Cukrzyca wywołana brakiem lub nieprawidłowym działaniem insuliny to jedna z największych epidemii w dziejach ludzkości. Schorzenie to charakteryzuje się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi.
Uwarunkowania - Cukrzyca występuje u ok. 5% osób w populacji ogólnej. Co roku liczba chorych powiększa się o 7 milionów ludzi, a w Polsce na wykrytą cukrzycę choruje już około 1.5 miliona osób. Co 5 sekund diagnozuje się cukrzycę u kolejnej osoby na świecie, a co 10 sekund ktoś z powodu powikłań cukrzycy umiera. Odkrycie insuliny i jej roli w organizmie, liczne badania jej działania oraz wynalezienie i rozwój sposobów produkcji insuliny oraz jej analogów, a także jej zastosowanie praktyczne w leczeniu chorych na cukrzycę uznaje się za największe wydarzenia medycyny wszechczasów. Dzięki insulinie żyje na świecie około 30 milionów ludzi.
Rozróżniamy dwa podstawowe typy cukrzycy - typu 1 oraz typu 2.
Cukrzycę typu 1 określa się mianem cukrzycy insulinozależnej lub cukrzycą wieku młodzieńczego. Niepokojące jest, że cukrzyca typu 1 coraz częściej występuje u dzieci. Młodzi ludzie cierpią na nią wskutek zniszczenia bądź niewydolności komórek trzustki, odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny. Pojawia się najczęściej około 10 roku życia, jednakże obserwuje się spadek wieku wśród coraz młodszych dzieci. W ciągu ostatnich 15 lat liczba zachorowań wzrosła trzykrotnie. Skalę problemu najlepiej obrazuje fakt, że cukrzyca jest obecnie najczęstszą chorobą przewlekłą dzieci i młodzieży.
Cukrzyca typu 2 stanowi ponad 90% przypadków cukrzycy. Jej przyczyny są złożone, związane z opornością tkanek organizmu na działanie insuliny oraz z zaburzeniami jej wydzielania z trzustki. Na cukrzycę typu 2 chorują głównie osoby starsze, często z nadciśnieniem tętniczym i otyłością, oraz innymi zaburzeniami metabolicznymi (np. lipidowymi). W leczeniu tego typu cukrzycy dużą rolę odgrywa dieta, wysiłek fizyczny, często wymaga ona stosowania leków doustnych. Z biegiem czasu może dojść do stadium , kiedy konieczne staje się leczenie insuliną.
Należy zwrócić uwagę na uwarunkowania genetyczne. Jeśli na cukrzycę choruje jedno z rodziców, to ryzyko wystąpienia cukrzycy u dziecka wynosi ok. 5%. Jeśli natomiast obydwoje rodzice chorują, to ryzyko rośnie do ok. 20%. Czynniki genetyczne mają zróżnicowany udział w etiologii cukrzycy typu 1 i typu 2. W cukrzycy typu 1 udokumentowano jej związek z antygenami HLA-DR3 i HLA-DR4, aż 95% osób chorych na cukrzycę insulinozależną ma jeden lub obydwa z powyższych antygenów. Antygeny te są obecne w ok. 50% populacji ogólnej. Ryzyko wystąpienia choroby u krewnych pierwszego stopnia osoby chorej wynosi ok. 10%. Około 50% bliźniąt jednojajowych wykazuje zgodność co do występowania tej choroby. Oznacza to, że czynniki środowiskowe - prawdopodobnie infekcje wirusowe (np. różyczka) - odgrywają dużą rolę w uzupełnieniu wpływu czynników genetycznych. [1]
Cukrzyca typu 2 wskazuje na bardzo silną predyspozycję genetyczną, a zgodność bliźniąt jednojajowych pod względem jej występowania oscyluje wokół 100%. Ryzyko rozwoju choroby u rodzeństwa osoby chorej narasta z wiekiem, dla krewnych pierwszego stopnia wynosi ok. 5%. Praktycznie jedynym sposobem zapobiegania rozwojowi cukrzycy typu 2 u krewnych pierwszego stopnia osób chorych jest utrzymywanie przez nich optymalnej masy ciała. [1]
Cukrzyca a otyłość
Z cukrzycą bardzo często współistnieje otyłość, a na jej powstawanie wpływają czynniki zewnętrzne (nieprawidłowe żywienie i obniżona aktywność fizyczna) oraz czynniki wewnętrzne (predyspozycje genetyczne, zaburzenia metaboliczne, regulacyjne i degeneracyjne).
Jeszcze kilkanaście lat temu styl życia człowieka znacznie różnił się od współczesnego. Obecnie większość z nas czas spędza w pozycji siedzącej, bez ruchu. Jeździmy samochodem, pracujemy za biurkiem a w nagrodę za wykonaną pracę wpatrujemy się w telewizor czy dodatkowo po godzinach pracy w ekran komputera. Z rzadka wybieramy spacer, nie mówiąc już o uprawianiu sportu. Niestety, nasze nawyki żywieniowe pozostawiają dużo do życzenia. Jadamy posiłki bardziej kaloryczne, które serwowane jest z reguły w barach szybkiej obsługi. Wszytko to prowadzi do nadwagi i to u coraz młodszych osób. Towarzyszący nam wszechobecny stres próbujemy wynagrodzić sobie alkoholem, paleniem papierosów czy też innymi używkami. Wszystko to sprzyja stopniowemu rozwojowi cukrzycy, która przez wiele lat może przebiegać bez żadnych, szczególnych objawów. Sygnałami wskazującymi na jej obecność mogą być pojawiające się ogólne zmęczenie i osłabienie, wzmożone pragnienie, zwiększona częstotliwość oddawania moczu, pogarszający się wzrok, stan zapalny narządów płciowych, skóry. Uwagę powinna też zwrócić nagła utrata masy ciała.[3]
Ograniczmy apetyt
Prawidłowa dieta jest najlepszą formą leczenia chorych z otyłością. Korzystnie wpływa na utrzymanie odpowiedniej masy ciała, a także zapobiega zbyt wysokim i zbyt niskim stężeniom glukozy we krwi. Zdrowe odżywianie redukuje także prawdopodobieństwo wystąpienia chorób serca. Dieta cukrzycowa powinna być urozmaicona i zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Zaleca się spożywanie produktów bogatych w błonnik pokarmowy oraz tych z rozpuszczalnymi włóknami roślinnymi - chleb razowy, świeże owoce i warzywa, nietłuste ryby. Zmniejszenie ilości tłuszczów w diecie, szczególnie pochodzenia zwierzęcego, ma podstawowe znaczenie dla osiągnięcia i utrzymania prawidłowej masy ciała. Co więcej ogranicza się przy tym ryzyko chorób serca. Bardzo ważną rolę odgrywa tzw. indeks glikemiczny potraw, czuli zdolność do podwyższania stężenia glukozy we krwi po spożyciu posiłku. Im wyższy indeks, tym bardziej dana potrawa może zwiększyć stężenie cukru we krwi. Należy zatem unikać potraw o wysokim indeksie glikemicznym, także słodyczy, gdyż zawierają łatwo przyswajalne cukry, które nie są wskazane w diecie diabetyków.
Leczenie cukrzycy skojarzonej z otyłością wymaga umiarkowanej redukcji wagi. W przeciwieństwie do gwałtownego jej obniżania ten sposób leczenia dietetycznego pozwala realizować cele etapowe przy intensywniejszej współpracy z chorym. Cele określane pojęciem „wagi idealnej" są z psychologicznego i praktycznego punktu widzenia raczej nieosiągalne, z metabolicznego zaś nie są konieczne, gdyż umiarkowana redukcja masy ciała jest skuteczna.
Ważne jest zachowanie równowagi pomiędzy wielkością spożywanych posiłków a wydatkiem energetycznym. Zdrowe i umiarkowane jedzenie należy wspomagać wysiłkiem fizycznym, który zmniejsza stężenie cukru we krwi oraz ryzyko zawału serca i udaru mózgu, jak i zapotrzebowanie organizmu na insulinę, obniżając jednocześnie ciśnienie tętnicze krwi i wzmacniając kości oraz siłę mięśni. Wysiłek fizyczny poprawia wykorzystanie glukozy zawartej we krwi przez komórki organizmu, wspomagając w ten sposób fizjologiczne działanie insuliny. Po spożyciu każdego posiłku, glukoza w nim zawarta i wchłonięta do krwioobiegu pobudza trzustkę do wydzielania insuliny, a ta z kolei umożliwia przechodzenie glukozy z krwi to komórek w mięśniach, sercu, mózgu, wątrobie oraz innych tkankach i jej wykorzystanie do procesów metabolicznych. Oczywiście warunkiem tego jest prawidłowe działanie insuliny w tkankach na receptory komórkowe, które transportują glukozę do ich wnętrza. Jednak zbyt duże ilości wydzielonej insuliny w odpowiedzi na posiłek lub też brak jej działania w tkankach (tzw insulinooporność), występujące w cukrzycy, mogą spowodować dalszy przyrost ciała oraz nasilać zaburzenia lipidowe. Odpowiedni trening fizyczny pomaga prawidłowo wykorzystać zawartą we krwi insulinę i glukozę, zmniejszyć masę tłuszczową u chorych na cukrzycę skojarzoną z otyłością. Mniejsza jest także często hiperglikemia podstawowa i poposiłkowa. Poprawie ulega tolerancja glukozy.
Pomocny w obniżeniu poziomu glukozy we krwi i tym samym w utrzymaniu prawidłowej sylwetki może być preparat Fosanic®, którego głównym składnikiem jest fasolamina - naturalna substancja pochodzenia roślinnego spowalniająca trawienie skrobi (1 kapsułka preparatu Fosanic® zawiera 40 mg inhibitora, co odpowiada 2500 FIP - jednostki aktywności inhibitora alfa-amylazy). W wyniku działania preparatu zmniejsza się indeks glikemiczny spożywanych potraw, zatem organizm otrzymuje mniejszą ilość glukozy oraz węglowodanów. Apetyt także jest ograniczany a dzięki uczuciu sytości rzadziej będziemy sięgać po niewielkie a tuczące przekąski. Fosanic® sprzyja zatem korzystnym zmianom nawyków żywieniowych - w bezpieczny sposób pomaga w codziennych zmaganiach z zachowaniem odpowiedniej diety.
Nawyk samokontroli zgodnie z zaleceniami PTD
Każdy chory na cukrzycę powinien nauczyć się obserwować jej objawy i rozpoznawać zachodzące zmiany. Bardzo pomocne w prawidłowej kontroli procesu leczenia jest samodzielne określanie przez pacjenta stężenia glukozy we krwi za pomocą odpowiedniego sprzętu - czyli pasków testowych i glukometru. Za samokontrolą przemawia dostępność - można ją wykonywać w większości miejsc i sytuacji. Odpowiada na pytania czy prowadzone leczenie jest wystarczające, czy może należy zmienić dawkę leku lub zmodyfikować posiłki, czy też zmniejszyć natężenie pracy fizycznej, aby uniknąć hipoglikemii. Dzięki samokontroli dowiemy się także czy stopień wyrównania cukrzycy jest zadowalający. Oczywiście zasadnicze znaczenie ma współpraca pacjenta z lekarzem, gdyż umożliwia poprawę wyników leczenia i zapobieganie powikłaniom.
Do samokontroli glikemii są potrzebne:
Glukometr;
Automatyczny aparat do nakłuwania opuszka palca;
Testy paskowe przystosowane do glukometru;
Waciki i jałowe gaziki;
Dziennik samokontroli.
Glukometr (np. taki jak Glucosense) jest urządzeniem małych rozmiarów, ważącym ok. 120-150 g. Służy do pomiaru stężenia glukozy we krwi lub w jej surowicy. Badanie polega na nakłuciu bocznych części opuszków palców lub płatków usznych, niekiedy innych obszarów skóry (np. przedramienia, uda) i uzyskaniu kropli krwi. Krew przenosi się na pole reaktywne suchego paska testowego, gdzie pod wpływem glukozy zachodzi reakcja chemiczna. W najnowocześniejszych glukometrach powoduje zmianę natężenia mikroprądu elektrycznego przechodzącego przez pole reaktywne paska. Zmiany te są proporcjonalne do ilości glukozy, wyświetlając wynik. Rozróżnia się glukometry fotometryczne (kolorymetryczne) i biosensoryczne (elektrochemiczne). Ten drugi rodzaj został znacznie udoskonalony. Błąd w oznaczeniu glukozy jest mniejszy niż 10%.
Przy wyborze glukometru należy wziąć pod uwagę:
Posiadanie odpowiednich dokumentów (wpis do rejestru w Polsce, certyfikat zgodności, certyfikaty ISO);
Wielkość, wygląd, cenę, gwarancję, możliwość wymiany;
Wielkość przycisku (minimalna 12 mm);
Kolor przycisku;
Wielkość cyfr wyświetlacza (minimum 5 mm);
Skalibrowanie do osocza (czyli wyświetlanie jako wyniku stężenia glukozy w osoczu);
Dodatkowe funkcje aparatu;
Widoczność odczytu wyników i sposób wyświetlania funkcji aparatu;
Sygnalizację błędów obsługi i błędów analitycznych;
Alarmy dźwiękowe;
Łatwość obsługi;
Sposób utrzymywania aparatu w czystości;
Baterie i ich wymianę;
Rejestrację danych i sposób ich wprowadzenia oraz odczyt;
Warunki przechowywania aparatu;
Warunki prawidłowego działania aparatu;
Łatwość kalibracji i kontroli za pomocą metody laboratoryjnej;
Możliwość podłączenia do komputera, wielkość pamięci;
Miernikiem rozwoju glukometrii są coraz nowsze i lepsze urządzenia. Firma Genexo jest bardzo dobrym tego przykładem. Pierwszy glukometr wprowadzony przez tego producenta do aptek to Glucosense - mały biosensoryczny aparat, spełniający wymogi nowoczesnej glukometrii. System pomiarowy pracuje w układzie zamkniętym: czytnik i paski testowe mają tę samą nazwę. W zestawie znajdują się także płyny kontrolne, umożliwiające sprawdzenie prawidłowości działania systemu. Ważną rzeczą jest sposób nakładania krwi na pasek testowy. Podaje się ją do okienka chłonnego paska, co uniemożliwia zanieczyszczenie układu krwią. Pomiary glikemii wprowadza się do pamięci wraz z datą i godziną. Przy wysokich jej poziomach (>240 ml/dl) glukometr wyświetla napis „ketone", ostrzegając w ten sposób przed kwasicą ketonową. Glukometr może obliczyć 7-, 14-, 21-, 28-, 60-, 90-dniowe średnie wyników badań glikemii. [2]
Do rodziny glukometrów Glucosense dołączył glukometr Glucosense Pro oparty na tej samej biosensorycznej metodzie działania, wykazując te same parametry techniczne. Został jednakże udoskonalony pod względem formy ergonomicznej.
Parametrami technicznymi różni się natomiast najnowszy glukometr iXell. Posiada funkcję wewnętrznego kodowania - nie wymaga użycia paska kodowego i ma możliwość wykorzystania alternatywnych miejsc nakłucia.
Współpraca z profesjonalnym laboratorium jest konieczna do okresowej kalibracji (weryfikacji) glukometru. Przy stosowaniu samokontroli oraz przy systematycznym oznaczaniu HbA1c należy zaprzestać oznaczania glikemii metodami laboratoryjnymi w celu kontroli leczenia.
Nieprawidłowe odczyty na glukometrach wynikają najczęściej z niewłaściwego przechowywania pasków, używania ich po przekroczeniu daty ważności oraz błędów technicznych podczas wykonywania pomiarów.
Zalecenia PTD 2008 odnośnie oznaczania glikemii w celu monitorowania leczenia cukrzycy są następujące (fragmenty):
chorzy na cukrzycę leczeni zgodnie z algorytmem wielokrotnych wstrzyknięć insuliny - wielokrotne pomiary glikemii w ciągu doby wg zasad leczenia oraz potrzeb chorego;
chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni dietą - 1 raz w miesiącu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach);
chorzy na cukrzycę typu 2 stosujący doustne leki przeciwcukrzycowe oraz analogi GLP - 1 raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach);
chorzy na cukrzycę typu 2 leczeni stałymi dawkami insuliny - codziennie 1-2 pomiary glikemii, dodatkowo 1 raz w tygodniu skrócony profil glikemii (na czczo i po głównych posiłkach) oraz 1 raz w miesiącu pełny profil glikemii.
Pełny dobowy profil glikemii obejmuje oznaczenia:
rano, na czczo;
przed każdym głównym posiłkiem;
120 minut po każdym głównym posiłku;
przed snem;
o godzinie 24:00;
w godzinach 2:00 - 4:00.
Jeśli pacjent samodzielnie kontroluje glikemię, jakość oznaczeń przy użyciu glukometru powinno się systematycznie kontrolować co pół roku w przychodni, pod kontrolą lekarza. Pracownicy służby zdrowia są narażeni na patogeny przenoszone z krwią, w tym HBV, HCV i HIV oraz inne choroby stanowiące potencjalne zagrożenie życia, szczególnie w sytuacji bezpośredniego kontaktu z krwią pacjenta. Ryzyko infekcji HBV wynosi od 6 do 30%, HCV - 1,8%, HIV - 0,3% w przypadku kontaktu ze skażoną krwią. Aby zwiększyć bezpieczeństwo badań należy używać pasków z układem automatycznie zasysającym krew i zabezpieczoną powierzchnią. Funkcja automatycznego wysuwania paska testowego dodatkowo minimalizuje zagrożenie zakażenia materiałem biologicznym.
Umiejętność samodzielnego oznaczania glikemii przez pacjentów z cukrzycą oraz trafne interpretowanie wyników stanowią podstawowy warunek poprawy leczenia. Samokontrola pozwala zapobiec groźnym powikłaniom, prowadzącym m.in. do utraty wzroku czy też zagrażającej życiu choroby wieńcowej. Wysoki poziom samokontroli może zapewnić chorym na cukrzycę komfort, a przy tym realizację codziennych planów życiowych.
Opracowano na podstawie:
J. M. Friedman, M. R. Hayden, B. McGillivray, Wzajemne oddziaływanie genetyki i środowiska, w: J. M. Friedman, F. J. Dill, M. R. Hayden, B. McGillivray, Genetyka, Wrocław 1997
M. Bernas, Praktyka samokontroli glikemii oraz innych wskaźników jakości metabolicznego leczenia cukrzycy - praktyczne rekomendacje, Medycyna Metaboliczna, nr 1/2008.
M. Kiedrowski, Objawy i diagnostyka cukrzycy, w: openmedica.pl
doz.pl
Nadesłał:
Kostrzewa PR A.M.
|
