Sławę w świecie naukowym zyskał dzięki skraplaniu tzw. gazów trwałych oraz wykonaniu w Polsce pierwszego zdjęcia rentgenowskiego. We współpracy z Zygmuntem Wróblewskim otrzymał ciekły tlen, azot i tlenek węgla w stanie statycznym. Mowa o Karolu Olszewskim, którego osiągnięcia przedstawiamy w ramach serii Poczet Chemików Polskich realizowanej przez firmę PPG. 

Dokonanie pierwszego w historii skroplenia azotu było przełomowym osiągnięciem profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego – Karola Olszewskiego i Zygmunta Wróblewskiego. 13 kwietnia 1883 r. zapisał się z dziejach nauki jako jedna z najważniejszych dat wyznaczających jej rozwój w dziedzinie niskich temperatur.

Karol Olszewski urodził  29 stycznia 1846 r. w Broniszowie Tarnowskim. Uczęszczał do szkół w Nowym Sączu i Tarnowie. W latach 1866-1871 studiował chemię na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednocześnie pracując jako demonstrator, a później jako asystent w Katedrze Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po ukończeniu studiów w 1872 r. wyjechał na stypendium rządowe do Heidelbergu i pracował pod kierunkiem Roberta Bunsena i Gustava Kirchoffa, uzyskując tam doktorat z filozofii w 1872 r. Wrócił do Krakowa, gdzie został kierownikiem Katedry Chemii Ogólnej, a następnie – Katedry Chemii Nieorganicznej. W tym czasie nawiązał współpracę z Zygmuntem Wróblewskim, kierownikiem Katedry Fizyki UJ. Mało kto wie, że krakowski badacz był pierwszą osobą w Polsce, która wykonała zdjęcie rentgenowskie.

(Nie)znana materia

Tandem Olszewski i Wróblewski postawił sobie za cel dokonania czegoś, co uważano za
niemal niemożliwe – skropić składniki powietrza. Wróblewski obserwował we Francji naukowców, którzy bezskutecznie próbowali tego dokonać. W kwietniu 1883 r., po niecałych dwóch miesiącach wspólnej pracy, Olszewski dokonał sensacyjnego odkrycia badawczego nie tylko na skalę Europy, ale i świata. Na skonstruowanej przez parę naukowców aparaturze badacze skroplili tlen, a kilka dni później azot, który osiąga temperaturę niemal minus 200 stopni Celsjusza. To sprawiło, że przez pewien czas krakowskie laboratorium było najzimniejszymi punktem na globie. Olszewski, w 1884 r. pracując już samodzielnie, dokonał skroplenia wodoru w stanie dynamicznym oraz wyznaczył jego parametry krytyczne.

Konstruktor przyrządów badawczych

To nie koniec naukowych osiągnięć Olszewskiego – w 1890 r., skonstruował aparaturę
do skraplania gazów pozwalającą na wylewnie skroplonego gazu i przez pewien czas osiągał najniższą na świecie temperaturę (-225°C). Konstruował też aparaty do skraplania powietrza i wodoru nabywane przez wiele laboratoriów w Europie i USA. Zajmował się również analizą wód mineralnych, wód studziennych i rzecznych dla miasta Krakowa i regionu. Był także chemikiem sądowym. Ponadto, autorem ponad setki prac naukowych, członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, Akademii Umiejętności w Pradze oraz wielu towarzystw naukowych polskich i zagranicznych.

Chemik z Krakowa światowym autorytetem

Olszewski cieszył się bardzo dużym uznaniem w międzynarodowym środowisku naukowym. Uznawany był za największy na świecie autorytet w dziedzinie skraplania gazów o czym świadczy m.in. fakt, że angielski uczony William Ramsay, wysłał krakowskiemu chemikowi próbkę helu oraz 30 mg nowo odkrytego przez siebie argonu z prośbą o ich skroplenie. Właściwości tych skroplonych przez polskiego naukowca gazów w następnym roku zbadane zostały przez Królewskie Towarzystwo Naukowe w Londynie.

Karol Olszewski był dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla. Po raz pierwszy w 1904 r.,
w dziedzinie fizyki i po raz drugi w 1913 r. w dziedzinie chemii. Nauka bez reszty wypełniała jego życie niewiele miejsca zostawiając na życie prywatne. Nie założył rodziny. Swoje oszczędności (w wysokości 140 tysięcy koron) przekazał pośmiertnie na rozwój badań naukowych w dziedzinie kriogeniki.

Miłośnik…chryzantem
Mało kto wie, że Karol Olszewski należał do pierwszych kolarzy w Krakowie. Jego zamiłowanie do aktywności fizycznej znalazło również odzwierciedlenie w turystyce górskiej, podczas której często uprawiał fotografię – kolejną ze swoich pasji. Karol Olszewski miał również inne – dość nietypowe hobby – uwielbiał róże i chryzantemy, które uprawiał w małym ogródku przy swoim mieszkaniu. Zaowocowało to napisaniem książki „Hodowla chryzantem”. Jego przyrządy naukowe, które samodzielnie skonstruował, były zaczątkiem Muzeum Zabytków Przyrodniczych UJ (obecnie w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego). Zmarł 24 marca 1915 r. w Krakowie. W 1936 r. został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.