Organy podatkowe wydały w tym zakresie wiele sprzecznych interpretacji i spór rozstrzygnął niedawno NSA. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych przez działalność socjalną należy rozumieć usługi świadczone przez pracodawców na rzecz różnych form krajowego wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, sportowo-rekreacyjnej, udzielanie pomocy materialnej - rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową. Część organów podatkowych uznaje na tej podstawie, że ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych wyraźnie definiuje funkcję pracodawcy jako podmiotu świadczącego usługę. Wskazują one, że na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych składają się pieniądze pracowników, ale jednak pracodawca obracając tymi pieniędzmi i pobierając wynagrodzenie od udzielonych ze środków funduszu pożyczek, staje się podmiotem świadczącym usługi pośrednictwa finansowego, stanowiące odpłatne świadczenie usług.

Zdaniem organów podatkowych, jeżeli pracodawca udziela swoim pracownikom oprocentowanej pożyczki w okolicznościach wskazujących na zamiar udzielania jej w sposób częstotliwy, to spełnia definicję podatnika VAT.

Nie jest przy tym istotne, czy udzielanie pożyczek jest przedmiotem działalności gospodarczej podatnika. Na tej podstawie część organów podatkowych uznaje, że pracodawca udzielając swoim pracownikom pożyczek, wykonuje działalność usługową, określoną w PKWiU 65.22.10-00.90. - "usługi udzielania pożyczek świadczone poza systemem bankowym" a udzielanie tego rodzaju pożyczek podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, z tym, że usługi te korzystają ze zwolnienia od podatku VAT. Na wskazaną klasyfikację PKWiU zwracali uwagę sami podatnicy występujący o interpretację, którzy uzyskali taką opinię klasyfikacyjną z Ośrodka Standardów Klasyfikacyjnych Urzędu Statystycznego w Łodzi.

Takie stanowisko przedstawiały zarówno organy podatkowe wydające interpretacje przed 1 lipca 2007r., np. Izba Skarbowa w Opolu (8 maja 2006r., PP-I-005/123/AD/06), Izba Skarbowa w Krakowie (14 kwietnia 2006r., PP-3/4407/36/06), Kujawsko-Pomorski Urząd Skarbowy (27 marca 2007r., ZD-2/443-308-43/06), Lubuski Urząd Skarbowy (11 stycznia 2007r., LUS/I-2/443/132/06/KW), jak również izby skarbowe wydające interpretacje w imieniu ministra finansów, np. Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach (20 marca 2008r., IBPP2/443-4/08/WN/KAN-3299/12/07/KAN-2815/03/08), Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie (22 stycznia 2008r., IPPP1-443-595/07-2/JB).

Część organów podatkowych przedstawia jednak inne stanowisko. Pierwszy Wielkopolski Urząd Skarbowy w Poznaniu (31 lipca 2007r., ZP/443-80/1/07) wskazał, że ustawa o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych nakłada na pracodawcę obowiązek tworzenia funduszu po osiągnięciu określonego stanu zatrudnienia, oraz zawiera szczegółowe zasady dysponowania nim. Udzielanie pożyczek z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie należy do swobodnego uznania pracodawcy, dlatego nie można uznać, że jest świadczeniem usług w rozumieniu ustawy o VAT, lecz stanowi, regulowaną odrębną ustawą, pomoc materialną, które podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.

Drugi Mazowiecki Urząd Skarbowy w Warszawie (23 lutego 2007r., 1472/RPP1/443-791/06/SAPI) uznał natomiast, że działania pracodawcy podejmowane w ramach ZFŚS są przejawem działalności socjalnej zakładu pracy, a nie działalności gospodarczej podatnika VAT. Środki Funduszu gromadzone są na odrębnym rachunku bankowym, a pracodawca jedynie administruje tymi środkami. Dlatego też pracodawca występujący jedynie w roli administratora majątku ZFŚS, nie nabywa prawa własności ani prawa do rozporządzania jak właściciel kwotami zwróconych pożyczek oraz kwotami odsetek od nich. Tym samym czynności udzielania pożyczek z ZFŚS nie podlegają przepisom ustawy o VAT. Za świadczenie usług nie można bowiem uznać czynności administrowania środkami Funduszu, do czego pracodawcę zobowiązują odrębne przepisy.

Analogiczny pogląd przedstawił także Lubelski Urząd Skarbowy (29 stycznia 2007r., PP1-443/010/07).

Z powyższych uwag wynika, że zdecydowana większość organów podatkowych uznaje, że udzielanie pożyczek z ZFŚS podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Potwierdzają to także także izby skarbowe wydające interpretacje w imieniu ministra finansów.

Przedmiotowa sprawa trafiła w końcu do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W wyroku z 2 września 2008r. (sygn. I FSK 1076/07) sąd uznał, że działania podejmowane przez pracodawcę nie mieszczą się w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Pracodawca pełni tylko rolę podmiotu administrującego Funduszem, czyli masą majątkową odrębną od majątku jego przedsiębiorstwa. Pracodawca rozporządza co prawda środkami Funduszu, ale nie czyni tego w swoim imieniu – zawierając umowy pożyczek pracodawca działa na rzecz administrowanego przez siebie Funduszu. Faktycznie to nie pracodawca pobiera odsetki od udzielonych pożyczek, bowiem zwiększają one środki Funduszu. Ponadto pracodawcy nie wolno wydatkować środków Funduszu niezgodnie z treścią ustawy. NSA podkreślił także, że samodzielność działalności gospodarczej polega na pełnej swobodzie w dysponowaniu środkami należącymi do podatnika. W przeciwnych okolicznościach nie można mówić, że podatnik wykonuje czynności opodatkowane podatkiem VAT.