2008-06-29
Nowelizacja ustawy o podatku od spadków i darowizn, która weszła w życie 1.01.2007r. wprowadziła zwolnienie podatkowe dla spadków nabytych przez najbliższą rodzinę.

Przepisy są jednak tak nieprecyzyjnie sformułowane, że podatnicy mają wątpliwości, czy ze zwolnienia korzystają spadki nabyte dopiero po 1.01.2007r., czy też po 12.06.2006r.

Z jednej strony bowiem przepisy przejściowe stwierdzają, że do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło przed dniem wejścia w życie nowelizacji, tj. przed 1.01.2007r., stosuje się przepisy w brzmieniu obowiązującym przed dniem wejścia w życie nowelizacji. Z drugiej strony natomiast przepisy przejściowe stanowią, że art. 4 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn ma zastosowanie do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło po dniu 12 maja 2006 r. Art. 4 ust. 4 wprowadza warunek, zgodnie, z którym zwolnienia z art. 4a, tj. nabycie spadków i darowizn przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium takiego państwa.

Z takiego brzmienia przepisów można wnioskować więc, że o ile zasadniczo znowelizowane przepisy mają zastosowanie do spadków i darowizn nabytych po 1.01.2007r., to zwolnienie dla najbliższej rodziny ma zastosowanie już do spadków i darowizn nabytych po 12 maja 2006 r., o ile nabywca w chwili ich nabycia posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich EFTA lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium takiego państwa.

Biorąc to pod uwagę podatnicy, którzy nabyli spadki po 12 maja 2006 r. domagali się prawa do objęcia ich całkowitym zwolnieniem. Organy podatkowe odmawiały jednak prawa do zwolnienia. Izba Skarbowa w Łodzi (16 listopada 2007r., IV/4306-0004/IN/07; 10 października 2007r., IV/4306/0001/IN/07/MM) uzasadniając odmowę prawa do zwolnienia wskazała na systematykę ustawy o podatku od spadków i darowizn. Jej zdaniem przepis art. 4 ust. 4 jest przepisem o charakterze warunkowym, przyznający możliwość korzystania ze zwolnień określonych w ustawie - o ile nabywcy są wymienieni w tym przepisie. Nie można natomiast uznać, że stanowi on o wcześniejszym wejściu w życie art. 4 ust. 1 i art. 4 a ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Organy podatkowe wskazywały także, że zgodnie z zasadą lex retro non agit (prawo nie działa wstecz) ustawodawca nie może ustanawiać przepisów prawa, które wiązałby skutki prawne ze zdarzeniami prawnymi mającymi miejsce w przeszłości. Retroaktywność nie może jednak powodować zmian niekorzystnych dla podmiotów prawa. Zastosowanie zwolnienia dla spadków nabytych po 12 maja 2006 r. oznaczałoby nierówność wobec prawa nabywców, którzy znaleźli się w tym samym stanie faktycznym. Premiowałoby bowiem osoby będące w identycznej sytuacji faktycznej i prawnej tylko z tego powodu, że nie przeprowadziły sądowego postępowania stwierdzającego nabycie spadku (Urząd Skarbowy Kraków-Stare Miasto, 9 sierpnia 2007r., PO/436-21/07/MS). Organy podatkowe wskazywały także, że działanie przepisów z mocą wsteczną rozszerza tylko krąg podmiotów uprawnionych do korzystania ze zwolnień i ulg podatkowych o obywateli państw UE (EOG), co miało zapewnić zgodność polskich przepisów z prawem wspólnotowym.

Wyjątkowe rozbieżności interpretacyjne w tym zakresie przedstawiały także wojewódzkie sądy administracyjne. Pierwszy wyrok w tej sprawie, wydany przez WSA w Bydgoszczy 3 grudnia 2007r. (sygn. akt I SA/ Bd 658/07), był korzystny dla podatników. Sąd wskazał, że art. 4 ust. 4 ustawy w nowym brzmieniu dotyczy nie tylko obywateli państw członkowskich UE i EFTA, ale także osób, które w chwili nabycia spadku posiadały obywatelstwo polskie. Jeżeli więc podatnik spełniał warunki przewidziane w art. 4a ustawy, to mógł skorzystać ze zwolnienia podatkowego wskazanego w tym przepisie.

Odmienny pogląd przedstawił jednak niedługo późnej WSA w Warszawie w wyroku z 19 grudnia 2007r. (sygn. akt III SA/Wa 1375/07), który podtrzymał stanowisko organów podatkowych. W późniejszym okresie sądy administracyjne zajmowały już różne stanowiska. Za prawem do zwolnienia opowiedział się WSA w Krakowie (wyroki z 16 kwietnia 2008 r., sygn. akt I SA/ Kr 1257/07, z 8 maja 2008 r., sygn. akt I SA/ Kr 1506/07) oraz WSA w Olsztynie (6 lutego 2008 r., sygn. akt SA/Ol 656/07). O braku możliwości zastosowania zwolnienia do spadków nabytych przed 1.01.2007r. a po 12.05.2006r. opowiedział się np. WSA w Łodzi (28 marca 2008 r., sygn. akt I SA/Łd 1447/07), WSA w Lublinie (10 kwietnia 2008 r., sygn. akt I SA/Lu 803/07), WSA we Wrocławiu (4 lutego 2008r., sygn. akt I SA/Wr 1519/07).

W końcu skargi kasacyjne trafiły do Naczelnego Sądu Administracyjnego. W wyrokach z 12 czerwca (sygn. II FSK 606/08, II FSK 722/08, II FSK 235/08) NSA przyznał niestety rację organom podatkowym, uznając, że data 12 maja 2006 r. została wprowadzona do przepisów przejściowych tylko po to, by uniknąć sprzeczności polskich regulacji z prawem europejskim. Sąd przyznał, że literalna wykładnia przepisów może budzić wątpliwości, dlatego należy zastosować interpretację celowościową i systemową i nie można już obronić twierdzenia, że ulga zaczęła obowiązywać 12 maja 2006 r. Zdaniem sądu przeciwna interpretacja oznaczałaby, że 1 stycznia 2007 r. weszły w życie tylko przepisy techniczne, podczas gdy z samej ulgi podatnicy mogli korzystać ponad pół roku wcześniej, a takiego rozumienia przepisów nie sposób zaakceptować.

Co ciekawe NSA przyznał jednak, że sformułowanie przepisów mogło zmylić podatników. Dlatego we wszystkich sprawach odstąpił od zasądzenia od podatników kosztów postępowania. NSA uznał, że nie powinni oni być obciążani finansowo za błędy ustawodawcy.

Interpretacje PIT.pl obejmują tezy wybranych interpretacji urzędów, izb skarbowych, wyroków sądu oraz pisma Ministerstwa Finansów. Publikacje te nie stanowią porady podatkowej czy prawnej i są wyłącznie odzwierciedleniem stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia opisanych przez niego zdarzeń. Pełna treść wybranych interpretacji dostępna jest na stronach internetowych Ministerstwa Finansów.

Nadesłał: sp