Zbliżający się koniec zimy potrafi sprawiać, że każdy z nas staje się bardziej podatny na czynniki, niekorzystnie wpływające na nasze zdrowie. W tym okresie tym bardziej powinniśmy zwracać uwagę na to, co jemy.  Brak przestrzegania zaleceń dietetycznych może prowadzić do nadmiernego gromadzenia niekorzystnych w nadmiarze elektrolitów potasu i fosforu – przestrzegają specjaliści w dziedzinie nefrologii.

Zbyt wysokie stężenie potasu w surowicy krwi powoduje zaburzenia pracy serca, zaś nadmiar fosforu przyczynia się do zaburzeń w układzie kostnym oraz uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego.

Nadmiar potasu powoduje zaburzenia pracy serca

Potas jest niezbędnym elementem diety. Występuje w prawie wszystkich produktach spożywczych. Najwięcej potasu zawierają:

·        suszone owoce (śliwki, morele, rodzynki),

·        kakao,

·        czekolada,

·        orzechy,

·        migdały,

·        nasiona,

·        warzywa i owoce (soki owocowe i warzywne),

·        mleko w proszku lub zagęszczone,

·        produkty zbożowe (kasza gryczana, kasza jęczmienna, otręby pszenne, płatki owsiane i kukurydziane).

Potas występuję także m. in. w ziemniakach, zielonym groszku, bananach i sardynkach. Dużą zawartość potasu mają także produkty konserwowane – mięsne i rybne.

Jak obniżyć potas w produktach?

- Osoby dializowane powinny unikać tych produktów, a każdy z nas powinien zwrócić uwagę na odpowiednie zbilansowanie diety, by dostarczyć organizmowi właściwą dawkę potasu. Jego nadmiar powoduje zaburzenia pracy serca, więc szczególnie w przypadku pacjentów dializowanych konieczna jest jego kontrola oraz ograniczenie spożycia. Norma dla zdrowego człowieka zawiera się w przedziale 3,5–5,0 mmol/l – podkreślają eksperci Diaverum, globalnego dostawcy usług w zakresie leczenia chorób nerek.

Potas zawarty w produktach żywnościowych można obniżyć poprzez właściwą obróbkę termiczną (podwójne gotowanie, głównie ziemniaków) oraz co najmniej dwugodzinne moczenie rozdrobnionych/ pokrojonych warzyw i owoców (pamiętając o zmianie wody podczas moczenia) lub mrożenie produktów przed obróbką termiczną. Zalecana jest także rezygnacja z wywarów mięsnych i warzywnych oraz dodatków wzmacniających smak potraw takich jak sos sojowy czy przyprawa typu jarzynka.

W przypadku białka ważny jest umiar

Składnikiem odżywczym, który należy dostarczyć organizmowi w pożywieniu, jest białko (eksperci zalecają spożycie go w ilości około 0,8 – 1,0 g/kg masy ciała na dobę). Jest ono najważniejszym składnikiem pokarmowym, niezbędnym do budowy komórek, którego nie można zastąpić żadnym innym składnikiem. W naszym pożywieniu co najmniej 70 proc. białka powinno stanowić to pełnowartościowe, pochodzenia zwierzęcego: mięso (150 g/dzień), jaja (2-3/tydzień) oraz chudy ser twarogowy (40 g/dzień).

Oczywiście także w przypadku białka ważny jest umiar. Gdy jest go zbyt dużo, może powodować zakwaszenie organizmu, zaś jego braki dają efekt w postaci niedożywienia organizmu.

- Aby białko mogło spełnić swoje zadanie, dieta musi mieć też odpowiednią wartość energetyczną (dla osoby dorosłej 35 kcal/kg masy ciała/dobę, a dla osób po 60. roku życia — 30–35 kcal /kg). W przeciwnym razie organizm wykorzysta je do celów energetycznych –  podkreśla dietetyk Diaverum.

Energia z węglowodanów

Głównym źródłem energii powinny być węglowodany (makarony, kasze, mąki) oraz w ograniczonej ilości tłuszcze roślinne (olej słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, miękka margaryna oraz niewielkie ilości masła).

Z węglowodanów powinno pochodzić około 50-55 proc. energii. Osoby z cukrzycą powinny pamiętać, że węglowodany w postaci np. pieczywa, warzyw bogatych w skrobię czy owoców powodują wzrost poziomu glukozy.

Nadmiar fosforu nie jest dobry dla serca

Życiodajnym pierwiastkiem, którego nadmiar również może być szkodliwy, jest fosfor. Wysoki poziom fosforu może prowadzić do utraty wapnia z kości, co z kolei może być przyczyną postępującej osteoporozy wpływając na wzrost ryzyka złamań. Nadmiar fosforu często objawia się świądem skóry oraz może być przyczyną bolesnych skurczów mięśni a także upośledzenia wchłanianie takich składników mineralnych  jak żelazo, miedź wapń, cynk czy magnez.

Nadmiar fosforu w diecie przyczynia się także do powstania zwapnień w tkankach miękkich oraz zwapnień w ścianie naczyń krwionośnych a także płatków zastawek serca. Utrzymujące się wysokie stężenie fosforu prowadzi do szeregu powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego.

Jak usunąć nadmiar fosforu z organizmu?

Ponieważ bardzo trudno jest usunąć nadmiar fosforu z organizmu, eksperci zalecają ograniczenie spożycia produktów, które są jego istotnym źródłem, takich jak:

·        sery twarde : podpuszczkowe i żółte oraz topione, pleśniowe

·        orzechy,

·        kakao,

·        czekolada,

·        migdały,

·        ryby (pstrąg, tuńczyk, dorsz, morszczuk, łosoś - świeże, solone, wędzone, konserwowane) . Należy unikać ryb hodowlanych ze względu na sposób karmienia paszą która zawiera fosforany.

·        z zawartością fosforanów

·        drób (kaczka, indyk)

·        pasztety, parówki

·        podroby,

·        owoce morza (krewetki, kalmary)

·        produkty wędzone,

·        proszek do pieczenia ciast,

·        napoje typu cola,

·        żółtka jaj,

·        otręby pszenne,

·        kasza gryczana,

·        fasola,

·        groch,

·        mleko w proszku.

Unikać należy także żywności zawierającej dodatki fosforanowe: E338, E339, E340, E341, E450, E540, E543, E544. E349, E450–E458

Zaleca się, aby pacjent przed zakupem danego produktu zapoznał się z jego składem przedstawionym na etykiecie ponieważ fosfor jest składnikiem wielu dodatków konserwujących wykorzystywanych w przemyśle spożywczym. Unikanie produktów konserwowanych szczególnie tych z długimi terminami ważności to jeden z kroków aby ograniczyć ilość spożywanego fosforu w diecie.

Na zmniejszenie zawartości fosforanów w przygotowanych potrawach wpływa odpowiednia obróbka termiczna - dłuższe gotowanie lub gotowanie z użyciem pary wodnej, ponieważ gotowanie powoduje demineralizację żywności, a tym samym zmniejsza ilość spożywanych fosforanów w produktach pochodzenia zarówno roślinnego, jak i zwierzęcego. Obróbka termiczna również ułatwia eliminację środków konserwujących. Stopień utraconych minerałów jest wprost proporcjonalny do ilości zużywanej wody.

- Dla osób dializowanych jedynym skutecznym sposobem kontroli fosforu jest dializoterapia, ograniczenie spożywania produktów bogatych w fosfor oraz systematyczne przyjmowanie leków wiążących go już w przewodzie pokarmowym – wyjaśniają lekarze nefrolodzy z Diaverum.

Dla osób z chorobami nerek jedną z najważniejszych kwestii jest także dokładna kontrola objętości przyjmowanych płynów. Jak podkreślają eksperci, płyny to nie tylko wypita woda, ale i produkty ją zawierające, takie jak:

·        zupy lub inne dania w formie płynnej lub półpłynnej (np. jogurt, mleko zsiadłe),

·        desery: lody, galaretki, budynie, kisiel

·        owoce i niektóre warzywa.

U osoby dializowanej nadmiar płynów może powodować obrzęki, duży przyrost masy ciała, a także problemy związane z układem krążenia.

- Objętość płynów, jaką dziennie może przyjmować pacjent zawsze określa lekarz. Zazwyczaj jest to 500 ml płynów plus ilość równa objętości wydalanego moczu (w okresie 24 godzin). Objętość wypijanych płynów może być zwiększona w wyjątkowych sytuacjach takich jak upalna pogoda oraz w czasie wymiotów czy biegunki – wyjaśniają eksperci.

Co zrobić, aby ograniczyć spożywane płyny?

Jak podkreślają eksperci, pośrednim sposobem na zmniejszenie objętości spożywanych płynów jest unikanie solenia potraw i jedzenia słonych produktów. Sól wzmaga pragnienie, a także może przyczyniać się do gromadzenia nadmiaru wody w organizmie. Warto zatem wyeliminować z diety:

·        słone przekąski, takie jak chipsy, orzeszki ,paluszki, krakersy, popcorn

·        konserwowaną żywność wysoko przetworzoną (fast food, gotowe dania typu expres, produkty wędzone, konserwy, koncentraty, kostki rosołowe, zupy i sosy w proszku).

·        kiszonki (ogórki kiszone, kapusta kiszona  czy inne kiszone warzywa)

Można także zamiast soli kuchennej używać ziół i naturalnych przypraw.

Sposobem na zmniejszenie uczucia pragnienia może być także przepłukanie jamy ustnej letnią wodą, wypicie niewielkiej ilości schłodzonej herbaty miętowej czy żucie gumy. Ważne, by pić małymi łykami, a każdą porcję płynu przetrzymywać w ustach jak najdłużej. Należy także dbać o higienę jamy ustnej i myć zęby po każdym posiłku.

Odpowiednia dieta i aktywny styl życia

Dializowani pacjenci często odczuwają zmniejszony apetyt. Dodanie szczypty cynamonu, mięty lub imbiru do potrawy w naturalny sposób może go pobudzić. Warto też zadbać o aktywny styl życia: spacer na świeżym powietrzu czy proste ćwiczenia. Aktywność fizyczna przynosi pozytywne efekty pod względem samopoczucia, motywuje do prowadzenia zdrowszego trybu życia i może znacznie poprawić jego jakość.

Należy także zadbać o regularne (w odstępach 3-4 godzinnych) spożywanie posiłków - trzech podstawowych i dwóch mniejszych uzupełniających przekąsek.

Odpowiednio zbilansowana dieta, dostosowana do naszego stanu zdrowia i uwzględniająca nasze potrzeby jest podstawą nie zależnie od pory roku. Zarówno w sezonie zimowym, jak i wiosennym, gdy kusic nas zaczną sezonowe przysmaki, zachować należy rozwagę i rozsądek. Nasz organizm na pewno nam za to podziękuje dobrą formą nie tylko przez cały obecny rok, ale także w przyszłości.

Autorki:

Anetta Cekała, dyrektor ds. pielęgniarstwa w Diaverum; koordynator programów edukacyjnych dla pacjentów

Jolanta Kuniec, dietetyczka w ośrodku dializ Diaverum w Przemyślu