Znajomość teorii agencji oraz innych narzędzi ekonomicznej analizy prawa może się jednak przydać prawnikowi, kiedy będzie kształtował wszelkie stosunki obligacjami pomiędzy stronami, z których jedna będzie mocodawcą, a druga wykonawcą.

O co chodzi w teorii agencji?

Początków teorii agencji upatruje się w pracach dwóch ekonomistów amerykańskich: R. Wilsona oraz K. Arrowa, którzy dokonali jako pierwsi opisu problemu podziału ryzyka wśród kooperujących (współpracujących) jednostek o różnych do niego podejściach. Obecnie teoria agencji wychodzi poza ramy samego podziału ryzyka. Skupia się raczej na tzw. problemach agencyjnych, występujących, gdy kooperujące strony posiadają różne cele oraz następuje między nimi rozdział zadań. Najważniejszym jednak pojęciem z zakresu teorii agencji jest relacja agencyjna. Zostało ono zaproponowane przez kolejnego amerykańskiego ekonomistę, 5. Rossa, i oznacza sytuację, w której jedna strona (pryncypał) deleguje zadanie na drugą stronę (agenta)4. Relacja ta opisana jest za pomocą kontraktu, a w ekonomii ogólnie określa się ją problemem pryncypała-agenta'>. Problem ten wiąże się z asymetrią informacji, co oznacza w skrócie, że jednostki nie mają dostępu do tego samego zbioru informacyjnego. Założenie dotyczące asymetrii informacji jest kluczowe, ponieważ stan z pełną informacją jest porównywalny do sytuacji, w której nie następuje delegacja zadania na agenta. W przypadku gdy pryncypał ma dostęp do pełnej informacji, jest on w stanie zaproponować optymalną umowę, to znaczy taką, dzięki której interesy agenta będą zbieżne z interesami pryncypała. Wprowadzając założenie dotyczące asymetrii informacji, przyjmuje się, że agent posiada tzw. prywatną informację. Ogólnie wyróżnia się dwa typy prywatnej informacji. Po pierwsze agent może się angażować w działania, których pryncypał nie jest w stanie obserwować. W ekonomii na tego typu ukryte działania ukuto pojęcie pokusy nadużycia (ang. morał hazard). Po drugie agent może posiadać wiedzę na temat rzeczywistej wartości określonego dobra i w jego interesie jest, by nie ujawniać jej pryncypatowi. To zjawisko określa się w ekonomii mianem selekcji negatywnej (ang. adverse selection). Celem teorii agencji jest zatem poszukiwanie efektywnej umowy (tj. zawierającej odpowiedni systemem bodźców) między pryncypałem i agentem przy pewnych założeniach dotyczących jednostek (np. działanie we własnym interesie, ograniczona racjonalność, awersja do ryzyka), organizacji (np. konflikt interesów między członkami organizacji) oraz informacji (np. informacja jako towar, który można nabyć).

Innymi słowy teoria agencji polega na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, która z umów - oparta na zachowaniu (behaviour-based contract) czy wynikach (outcome-based contractY" - jest bardziej efektywna w poszczególnych relacjach agencyjnych.

W ramach teorii agencji wyróżnia się dwa główne nurty - pozytywną teorię agencji oraz teorię przełożonego-agenta (principal-agent theory). Pierwsza z nich skupia się niemal wyłącznie na opisie relacji agencyjnej pomiędzy właścicielami i menedżerami w dużych spółkach handlowych. Płyną z niej dwa podstawowe wnioski:

Gdy umowa między pryncypałem i agentem jest oparta na wynikach, prawdopodobieństwo, że agent będzie działał w interesie pryncypała, jest większe".

- Gdy pryncypat ma dostateczny dostęp do informacji, by zweryfikować agenta, prawdopodobieństwo, że agent będzie działał w interesie pryncypała, jest większe. Natomiast teoria przełożonego-agenta proponuje bardziej zmatematyzowane podejście do problemu agencyjnego niż pozytywna teoria agencji. Może ona mieć zastosowanie do relacji typu pracodawca-pracobiorca, prawnik-klient, sprzedawca-kupujący itd. Dostarcza ona kilku wniosków, z których najważniejsze dotyczą tego, że:

- Istnieje pozytywna relacja między dostępem do informacji a stosowaniem umów opartych na zachowaniu oraz negatywna relacja między dostępem do informacji a stosowaniem umów w oparciu o wyniki.

- Istnieje pozytywna relacja między niepewnością wyników a stosowaniem umów opartych na zachowaniu oraz negatywna relacja między niepewnością wyników a stosowaniem umów w oparciu o wyniki.

Pozostałe wnioski teorii przełożonego-agenta dotyczą relacji między rodzajami umów a awersją do ryzyka, konfliktem celów, czasem trwania relacji agencyjnej oraz pomiarem wyników.

Nadesłał: Kancelaria Radcy Prawnego Marlena Słupińska http://slupinska.eu/