2021-10-01
Nielegalny migrant, cudzoziemiec, uchodźca, repatriant. Autorem artykułu jest Karol Wysocki, Kierownik Działu #Global MobilityDesk w JP Business Law Firm

Uchodźcy, nielegalni migranci, repatrianci? Te określenia odmieniane są przez wszystkie przypadki zarówno przez polityków, dziennikarzy jak i zwykłych obserwatorów życia publicznego. Kim zatem są cudzoziemcy zamieszkujący w Polsce? Artykuł ma za zadanie w ogólny sposób określić poszczególne grupy migrantów przebywających w naszym kraju. Opisać je i scharakteryzować by łatwiej było nam poruszać się w gąszczu często pozornie bliskoznacznych pojęć.

Zdecydowanie przez dużo dłuższy okres polskiej niepodległości byliśmy świadkami ruchów emigracyjnych – czyli wyjazdów z kraju. Ucieczka przed reżimem komunistycznym czy też zwykła migracja zarobkowa (zarówno ta legalna jak i nielegalna) sprawiała, iż Polska była krajem z którego więcej osób wyjeżdżało niż do którego trafiali migranci. Ta sytuacja zaczęła się diametralnie zmieniać w ostatnich latach. Wejście Polski do UE, poprawa sytuacji ekonomicznej państwa czy też ostatni konflikt zbrojny na Ukrainie sprawiły, iż tendencja ta zaczęła się odwracać. Można powiedzieć, iż Polacy dopiero od kilku lat uczą się żyć w bardziej zróżnicowanym etnicznie społeczeństwie. Niestety obecny w ostatnich tygodniach w mediach szum informacyjny nie ułatwia nam zrozumienia czy i czym tak naprawdę różni sytuacja uchodźcy od migranta, który np. przybył do Polski w celu pracy czy studiów.

Ustawa o cudzoziemcach wprowadza definicję cudzoziemca, którym określa „każdego, kto nie posiada obywatelstwa polskiego”. Zatem mamy tu do czynienia z prostym rozróżnieniem, które uzależnione jest od faktu posiadania, bądź nieposiadania polskiego obywatelstwa. Warto tu również wskazać, iż jeżeli obywatel polski posiada też obywatelstwo innego kraju to w świetle tego przepisu nie można go uznać za cudzoziemca. By nieco skomplikować to proste rozróżnienie należy wskazać, iż Ustawy o cudzoziemcach nie stosuje się m. in. wobec obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członków ich rodzin, którzy do nich dołączają lub z nimi przebywają. Nie oznacza to, iż obywateli Unii Europejskiej nie uznaje się za cudzoziemców – są nimi, jednakże posiadają oni nieco inny status niż pozostali cudzoziemcy i dotyczą ich znacznie korzystniejsze regulacje w kwestii wjazdu do Polski, osiedlania się czy podejmowania zatrudnienia.

Zatem dla stwierdzenia, czy kogoś można nazywać cudzoziemcem kluczowe jest posiadane przez niego obywatelstwa. Cudzoziemcy, którzy przybywają do Polski kierowani są różnymi motywami. Najczęściej jest to chęć podjęcia zatrudnienia, studiów czy dołączenie do członka rodziny. Ich wyjazd z kraju pochodzenia jest dobrowolny i zaplanowany. W razie konieczności w każdej sytuacji mogą wrócić do swojego kraju. Co do zasady muszą wykazać, iż są w stanie w Polsce sami się utrzymać i nie będą potrzebować pomocy socjalnej z budżetu państwa. Migranci, mający zamiar przekroczyć Polską granicę powinni posiadać ważny dokument podróży, dokument uprawniający do wjazdu i pobytu na terytorium RP oraz uzasadnić cel swojego pobytu. Zasady przekroczenia granicy zostały określone w art. 23 - 36 Ustawy o cudzoziemcach. W przypadku niespełnienia któregokolwiek z tych warunków osobie można odmówić wjazdu do Polski. Trzeba jednak wskazać, iż w sytuacji w której cudzoziemiec zadeklarował zamiar złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej przepisów do odmowy wjazdu nie stosuje się. W ten oto sposób przechodzimy do określenia sytuacji uchodźcy.

Zgodnie z ratyfikowaną przez Polskę Konwencją Genewską z dnia 28 lipca 1951 r dotyczącą statusu uchodźców - za uchodźcę uznaje się osobę, która:, „na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując się na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa”.

Jest to szerokie rozumienie pojęcia uchodźcy, które jednak w Polsce nie gwarantuje korzystania z objęcia ochroną tej szczególnej grupy cudzoziemców. By móc uzyskać pełni praw należy uzyskać status uchodźcy. Jest on nadawany przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców na podstawie Ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jak już wcześniej wspomniano osoba, która nie spełnia warunków wjazdu do Polski (np. z powodu braku paszportu czy ważnej wizy) może podczas przekraczania granicy zadeklarować chęć złożenia wniosku o udzielenie jej ochrony międzynarodowej. Wtedy też funkcjonariusz Straży Granicznej nie wydaje decyzji o odmowie wjazdu na terytorium RP. Co więcej taki wniosek może być złożony za pośrednictwem komendanta placówki Straży Granicznej. Wnioskujący przekazuje do depozytu swój dokument podróży (najczęściej paszport). Podczas procedury rozpatrywania wniosku cudzoziemcowi przysługuje zakwaterowanie w ośrodku dla cudzoziemców oraz pomoc medyczna i socjalna. Co istotne osoba znajdująca się w procedurze o udzielenie statusu uchodźcy co do zasady nie ma prawa wykonywania pracy (może rozpocząć wykonywanie pracy dopiero w sytuacji, w której procedura trwa dłużej niż 6 miesięcy i otrzyma specjalne zaświadczenie). Warto pamiętać, że samo złożenie wniosku nie oznacza, iż wnioskujący taki status otrzyma. Każda sprawa ma charakter indywidualny i należy wykazać, iż to konkretnej osobie grozi niebezpieczeństwo. W powszechnym przekonaniu przyjmuje się, że status uchodźcy przyznaje się osobom pochodzących z krajów objętych wojną. Jednak jak pokazuje doświadczenie nie zawsze tak jest. Za przykład mogą posłużyć odrzucane wnioski objętej konfliktem zbrojnym Ukrainy, gdzie wskazywano, iż obywatele tego kraju mogą zamieszkać w części kraju nieobjętym wojną. Z drugiej strony status uchodźcy nadawany jest obywatelom Republiki Białorusi na terenie której nie toczy się konflikt zbrojny.

Podsumowując migrantów i uchodźców różnią w głównej mierze motywy i okoliczności przyjazdu na terytorium innego państwa. Ze względu na szczególną sytuację uchodźców są oni objęci międzynarodową ochroną i pomocą państwa przyjmującego a jedną z podstawowych zasad jest zasada non-refoulment, która wskazuje, że żadne państwo przestrzegające konwencji genewskiej nie wydali lub nie zawróci w żaden sposób uchodźcy do granicy terytoriów, gdzie jego życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo ze względu na jego rasę, religię, obywatelstwo, przynależność do określonej grupy społecznej lub przekonania polityczne. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest zagrożenie bezpieczeństwa. O ile państwa są w stanie w pewnym stopniu kreować migrację poprzez wprowadzenie limitów wydawanych wiz czy zezwoleń na pracę to trudno jest przewidzieć ile osób znajdzie się w trudnej sytuacji uzasadniającej przyznanie im ochrony międzynarodowej jak np. nadanie statusu uchodźcy.

Na koniec warto wyjaśnić jeszcze jedno pojęcie dotyczące w pewnej mierze cudzoziemców. Jest to repatriant. Jak wyjaśnia słownik języka polskiego jest to osoba powracająca do ojczyzny po długim pobycie na obczyźnie. Zgodnie z Ustawą o repatriacji repatriantem jest osoba, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej wydanej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe. Wizy takie wydaje się osobom o polskim pochodzeniu, które wykazały związek z polskością oraz przed dniem 01.01.2001r. zamieszkiwały na stałe na terytorium obecnych Republiki Armenii, Republiki Azerbejdżanu, Gruzji, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Tadżykistanu, Turkmenistanu, Republiki Uzbekistanu albo azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej. Osoby, które wjechały na podstawie wizy repatriacyjnej do Polski w momencie przekroczenia granicy naszego kraju nabywają polskie obywatelstwo co oznacza, że przestają być uznawani za cudzoziemców.

Nadesłał: UnicornMedia