Konkurs Naukowy E(x)plory w Polsce, Sentinus Young Innovators w Irlandii, Student´s Professional Activities w Czechach, National Scientific and Innovation Contest for Youth na Węgrzech... Każdego roku w całej Europie w konkursach naukowych swoje projekty prezentuje coraz więcej nastolatków. Tylko w trzech dotychczasowych edycjach polskiego konkursu E(x)plory udział wzięło ponad 500 młodych naukowców! To dla nich nie tylko jedna ze ścieżek prowadzących do rozwoju własnej kariery edukacyjnej, a z czasem i zawodowej, ale również – o ile dobrze to wykorzystają – szansa na świadomy rozwój samych siebie. 

Joanna Jurek, tegoroczna maturzystka w I Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie, ze swoim autorskim projektem zatytułowanym „Wielofunkcyjne nano-systemy kompozytowe dla dostarczania leków” w ubiegłym roku wygrała Konkurs Naukowy E(x)plory, największy w Polsce konkurs, pozwalający młodzieży tworzyć projekty naukowe, rozwijać swoje zainteresowania i poszerzać wiedzę, którego organizatorem jest Fundacja Zaawansowanych Technologii.

Jej unikalny sposób dostarczania leków bezpośrednio do komórek nowotworowych nie przeszedł bez echa również na konkursach zagranicznych. Z festiwalu Intel ISEF w USA wróciła z nagrodą w kategorii „medycyna i zdrowie”. Dzisiaj Asia nawet nie próbuje wyobrazić sobie, jak potoczyłoby się jej życie, gdyby nie miała za sobą konkursowych doświadczeń. Czym więc dla młodych ludzi jest udział w konkursie naukowym? Czego dzięki temu udziałowi mogą się nauczyć? Czy dzięki konkursowym doświadczeniom zwiążą swoją zawodową przyszłość z nauką? Wiedzy takiej dostarcza m.in. raport The European Science Fairs Evaluation Framework 2014, opracowany przez Intel na podstawie badań przeprowadzonych wśród młodzieży uczestniczącej w targach i konkursach naukowych w dziesięciu krajach, w tym m.in. wśród uczestników polskiego Konkursu Naukowego E(x)plory.

Dobra zabawa z inżynierią w tle...

89 proc. młodych ludzi uważa udział w konkursie naukowym za dobrą zabawę. Dużym zaskoczeniem wydaje się być fakt, że technologia czy też inżynieria, a zwłaszcza konkurowanie w tych dziedzinach z rówieśnikami i bycie ocenianym przez jury kojarzy się młodym ludziom z dobrą zabawą. – To są zwykli niezwykli młodzi ludzie, którzy podczas imprez targowo-konkursowych spotykają się ze sobą, rozmawiają, idą razem na dyskotekę. Oczywiście ta zabawa połączona jest z pracą, ale oni patrzą na to ze znacznie szerszej perspektywy. Oni tam naprawdę kształtują swoją przyszłość – wyjaśnia Michał Dżoga, Dyrektor Corporate Affairs z Intela, firmy, która w ramach programu Society for Science & the Public organizuje Intel ISEF, czyli największe na Świecie Międzynarodowe Targi Nauki i Techniki dla młodych naukowców.

Wygrać nie tylko z konkurencją, ale i z samym sobą

Kolejną niezwykle ważną rzeczą wymienianą przez młodych ludzi jest fakt, że dzięki udziałowi w konkursach są lepsi w poszukiwaniu nowych rozwiązań (85 proc.). To poszukiwania niekoniecznie związane bezpośrednio z tematem pracy czy też tematem realizowanego projektu naukowego. Czasami udział w konkursach naukowych wyzwala w młodych ludziach potrzebę otwarcia się na inne, nowe dziedziny związane na przykład z rozwojem osobistym. – Dzięki konkursowi zaczęłam interesować się psychologią. Zastanawiałam się bowiem, dlaczego podczas prezentacji projektów konkursowych jedni stoją i nie wiedzą, co ze sobą zrobić, a inni w tym samym czasie robią na scenie show. Wiedziałam, że i ja mogę mieć problem z wystąpieniami – mówi Joanna Jurek.

Udział w konkursach naukowych przekłada się również na większą pewność siebie w rozwiązywaniu problemów (80 proc.). – Ci młodzi ludzie bez problemu przełamują tremę przed wystąpieniami publicznymi. Nieźle znoszą stres podczas rozmów z jurorami. Oni mają już inne spojrzenie i patrzą za horyzont. Na studiach tacy zwycięzcy walczą o granty i otrzymują je. Realizują ważne projekty, uzyskują patenty, robią doktoraty – mówi Grażyna Linder, nauczycielka fizyki w II LO w Słupsku, która każdego roku przygotowuje do udziału w konkursach wielu młodych ludzi.

Niezwykle ważna podczas spotkań i rozmów prowadzonych w trakcie targów i konkursów naukowych jest możliwość poznania ludzi nauki, którzy mają za sobą podobne doświadczenia jak młodzież przecierająca dopiero swoje naukowe szlaki. Wielomiesięczna praca w zespołach projektowych (aż 58 proc. to projekty zespołowe), możliwość obcowania ze znanymi naukowcami, konieczność prowadzenia wielogodzinnych rozmów z jurorami i kontakt z rówieśnikami z całego świata pomagają nie tylko w zdobywaniu wiedzy, ale także rozwijają tzw. miękkie umiejętności, co także jest doceniane przez uczestników.  Młodzi ludzie coraz lepiej komunikują się z innymi i coraz lepiej pracują w grupie. Jako pozytywny czynnik udziału w konkursach, wartości te wymienia odpowiednio aż 78 proc. i 65 proc. badanych.

Inna strona nauk ścisłych

Niezwykle ważne z punktu widzenia rozwoju nauk ścisłych jest fakt, że aż 75 proc. badanych – dzięki udziałowi w konkursie – jest bardziej podekscytowanych nauką. – Szukając nowych rozwiązań, dzieci i młodzież uczą się w sposób aktywny – sprawdzając, analizując, przyglądając się problemowi z różnych stron. Konkursy powinny angażować jej uczestników, skłaniać do głębszego poznania tematu, którego dotyczą. W ten sposób szybciej zapamiętują nowe informacje, lepiej przyswajają wiedzę, niż gdyby biernie słuchały jakiegoś wykładu – mówi Elżbieta Mikołajczak z Grupy LOTOS będącej mecenasem Konkursu Naukowego E(x)plory.

64 proc. wiąże swoją przyszłość z karierą naukową, a 62 proc. młodych ludzi deklaruje chęć dalszego rozwoju w tym kierunku. W tym kontekście Michał Dżoga mówi o konkursach jako o swego rodzaju antidotum na uciekających przed karierą naukową. – Nadal za mało młodych ludzi chce studiować nauki ścisłe, niewielu z nich łączy z nimi swoją przyszłą karierę zawodową. Młodym ludziom często matematyka czy informatyka kojarzą się z koniecznością przyswajania bardzo dużej ilości wiedzy i ciężką pracą – mówi. Z tego punktu widzenia niezwykle ważne jest zainteresowanie młodych ludzi naukami ścisłymi już w szkole, na etapie wyboru przyszłej drogi edukacyjnej. Szczególnie istotne wydaje się „przytrzymanie” przy zainteresowaniach naukami ścisłymi młodych kobiet. O ile bowiem – na co wskazują dane opublikowane w raporcie – wśród młodych ludzi w wieku od 14 do 18 lat udział w tego typu inicjatywach bierze 51 proc. dziewcząt i 49 proc. chłopców, o tyle karierę naukową kontynuuje znaczenie więcej panów niż pań.

Przez ciekawość do sukcesu

Udział w konkursach naukowych uczy także rozpoznawania czynników, które składają się na sukces projektu. Na pierwszym miejscu (aż 60 proc.) jest kreatywność, na drugim umiejętności komunikacyjne (43 proc.), na trzecim ciekawość (39 proc.).

– Udział w konkursie naukowym wymaga nieco innego podejścia do realizowanych projektów. Trzeba szukać czegoś, czego jeszcze nie było. I w tych poszukiwaniach trzeba być oryginalnym i kreatywnym – wyjaśnia Joanna Jurek. Oprócz innowacyjności, wartości merytorycznej projektu, równie ważne dla jury, jeśli nie najważniejsze, jest jego zastosowanie. – Dzisiaj już nie myślimy „mam produkt, a rynek się znajdzie”. Najpierw jest rynek, a my dopasowujemy do niego produkt. Nie szukam więc konkursu pod mój projekt, ale projektu pod konkurs – mówi Joanna.

Jedną z ważniejszych rzeczy, jest w tym kontekście możliwość nauczenia się dochodzenia do wnioskowania naukowego. – Trzeba posiąść umiejętność sprzedawania swojej wizji, komunikowania o niej i o realizowanym w ramach konkursu projekcie. Nie bez znaczenia w kontekście sukcesu projektu są również takie elementy jak: inteligencja, umiejętność krytycznego myślenia czy też współpraca w grupie – mówi Joanna Gogolińska, Dyrektor Fundacji Zaawansowanych Technologii.

Już na starcie widzieć metę

Młodzi ludzie czerpią naukę nie tylko z samego udziału w targach i konkursach naukowych, ale również z tzw. etapu przygotowawczego. Większość z nich, według raportu aż 72 proc., na przygotowanie projektu konkursowego poświęca kilka miesięcy. Te kilkumiesięczne przygotowania uczą ich obserwacji, oceniania, wnioskowania, a co za tym idzie systematyczności w pracy nad projektem. Pracując nad projektem konkursowym uczą się również odpowiedzialności i nieco innego myślenia. – Od razu na starcie muszę widzieć metę, do której chcę dotrzeć, wtedy łatwiej mi osiągnąć założony cel – mówi Joanna Jurek.

Konkursy naukowe są zazwyczaj elementem działań edukacyjnych o znacznie szerszym charakterze i właśnie w ten sposób należy na nie patrzeć. – Konkurs E(x)plory to część Festiwalu Nauki i Technologii E(x)plory, który jest kilkudniowym świętem nauki z programem merytorycznym dla młodzieży, studentów, naukowców, innowacyjnych firm, uczelni i trzeciego sektora, ale także dla szerokiej publiczności – mówi Joanna Gogolińska.